İLK TÜRK DEVLETLERİ

HUNLAR (BÜYÜK HUN DEVLETİ)
Tarihte bilinen ilk Türk devleti Hunlardır (Asya Hunları).
Hun Türkçe’de halk, insan anlamına gelir.
Hunlarla ilgili ilk yazılı belge M.Ö. 318’de Çinlilerle yapılan bir antlaşmadır.
Hun Türklerinin ana yurdu Orhun- Selenga ırmakları arasındaki Ötüken şehridir. Ötüken kutsal başkent olarak bilinir.
Çinliler Hun saldırılarına karşı koymak için Çin Seddi’ni yapmışlardır.
*Hunların bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır. Teoman’ın en büyük başarısı Orta Asya’daki Türk boşlarını bir bayrak altanda toplamasıdır.
Teoman’ın oğlu Mete, babasını öldürerek tahta çıkmıştır. Mete bu gün de dünyada kullanılan onluk askeri sistemi bulmuştur.
Mete han Çin’i işgal etmiş ancak Türklerin Çin’e yerleşmesine izin vermemiştir. Bunun sebebi Çin medeniyetinin Türkleri yok etmesini engellemektir.
Hun hükümdarlarından Ki-ok’un en büyük hatası Çinli bir prensesle evlenmesidir. Çünkü bu prensesler:
1-Türk akınlarını önceden Çin’e haber verdiler
2-Yanlarında getirdikleri hizmetçilerine casusluk yaptırdılar
3-Türk beylerinin arasını açtılar
4-Türkleri lükse ve sefahata alıştırdılar.
Sonuçta Hun hükümdarı Hohan-yeh Çin’in hakimiyetine girmek istedi. Ancak kardeşi Çi-çi buna karşı çıktı. Böylece Hun Devleti doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
Batıyı yöneten Çi-çi’nin iki hatası vardı:
1-Kendine bağlı boylara çok sert davrandı. Bu da Türklerle Çinlilerin işbirliği yapmasına sebep oldu.
2-Şehirlerin etrafını surlarla çevreleyerek Türk savunma sistemine ters düşen bir uygulama yaptı.
Bu sebeplerle M.Ö. 38’de Batı Hunları yıkıldı.
Doğu Hunları kuzey ve güney olarak ikiye ayrıldı. Bu iki topluluk da Çin hakimiyetine girmiştir.


KAVİMLER GÖÇÜ
Orta Asya’daki hakimiyetlerini kaybeden Hunlar Balamir başkanlığında İtil (Volga) ırmağının kıyısına kadar geldiler. Bunları gören Barbar kavimler (Barbar: Romalı olmayan) Roma’ya doğru yöneldiler. Bu kavimlerin Türklerden korkarak Batıya doğru göçlerine Kavimler Göçü adı verilir.


KAVİMLER GÖÇÜ’NÜN SONUÇLARI
1-Bu olay ilk çağın sonu, orta çağın başlangıcı kabul edildi.
2-Roma İmparatorluğu 395’te doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
3-Barbar kavimler Avrupa’da İngiltere, Fransa, İspanya gibi devletler kurdular.
4-Avrupalı krallar güçlerini kaybettiler ve feodalite (derebeylik) rejimi ortaya çıktı.
5-Avrupa’da kalan Türkler Avrupa Hun Devleti, Avarlar, Bulgaristan ve Macaristan’ı kurdular.


AVRUPA HUN DEVLETİ 4. yüzyıl sonlarında Macaristan’da Balamir’in torunu Uldız tarafından kuruldu.
Uldız, Bizans’ı devamlı baskı altında tuttu. Cermen kavimleriyle işbirliği yaparak Batı Roma’ya saldırdı.
Uldız, “Güneşin battığı yere kadar her yeri zabt edebilirim” sözü ile ünlüdür.
Uldız’dan sonra yerine geçen Rua, devleti kardeşleri Muncuk, Oktar ve Aybars ile birlikte yönetti.
Rua’dan sonra yerine Muncuk’un oğlu Attila çıktı.

ATTİLA DÖNEMİ
Attila, amcası Rua’nın yerine tahta çıktı. Devleti kardeşi Bleda ile yönetti.



ATTİLLA’NIN SEFERLERİ
BİZANS SEFERİ
Tarihi: 434
Tarafları: Avrupa HunlarıX Bizans
Sebep: Attila Bizans’a sığınan Hun kaçaklarını yakalamak istiyordu.
Sonuç: Margos Antlaşması ile savaş sona erdi.


I.BALKAN SEFERİ
Tarih: 441
Taraflar: Avrupa Hunları X Bizans
Sebep: Bizans, Margos Antlaşması şartlarına uymamıştı.
Sonuç: Bizans, Hunlara verdiği vergiyi artırdı.
Önemi: Avrupa Hunlarına Balkanların yolu açıldı.


II.BALKAN SEFERİ
Tarih:447
Taraflar:Avrupa Hunları X Bizans
Sebep: Bizans vergisini vermiyordu.
Sonuç: Anatolyos Antlaşması ile savaş sona erdi.


BATI ROMA (GALYA) SEFERİ Tarih: 451
Taraflar: Avrupa Hunları X Romalılar
Sebep: Roma imparatorunun kız kardeşi Honoria Attila ile evlenmek istemişti. Attila da çeyiz olarak Roma’nın yarısını istedi. Çeyiz verilmeyince Attila sefere çıktı.
Sonuç: İki ordu da ağır kayıplar vererek geri çekildi.


İTALYA SEFERİ
Tarih: 452
Taraflar: Avrupa Hunları X Romalılar
Sebep: Attila’nın Roma’ya son darbeyi vurmak istemesi
Sonuç: Papa I.Leo Attila’ya Roma şehrinde veba salgını olduğunu söyleyince Attila geri çekildi.


AKHUNLAR
Afganistan’da kurulmuştur.
Akhunlar, İpek Yolu’nu ellerinde bulunduruyorlardı. Göktürkler Sasanilerle birleşerek Akhunları yıktılar ve topraklarını aralarında paylaştılar.


GÖKTÜRKLER *Tarihte Türk adı ile kurulan ilk Türk devletidir.
*Büyük Hun Devleti’nden sonra Orta Asya’da kurulan 2. büyük Türk devletidir.
*Orta Asya’daki en geniş topraklara sahip olan Türk devletidir.
Bumin Kağan tarafından 552’de Ötüken’de kuruldu. Demircilikle uğraşıyorlardı ve Avarlara silah satıyorlardı.
Göktürklerden İstemi Yabgu, (Yabgu: Batıyı yöneten Türk hakanı) bütün hayatını ipek yolunu ele geçirmek için geçirmiştir. İstemi Yabgu önce Sasanilerle birleşerek Akhunları yıktı. Daha sonra Bizans ile anlaşarak Sasanilerin elindeki İpek Yolu’nu ele geçirdi. İstemi Yabgu 568’de ilk kez Orta Asya’dan Bizans’a bir elçi gönderdi.
Göktürk hakanı Ta-po Kağan, Budizm’i kabul etti. Kardeşi İşbara bu kararına karşı çıktı. Bunun üzerine Göktürkler doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
Doğu Göktürkler 630’da Çin’in hakimiyetine girdiler. Aynı yıl Batı Göktürkler de Çin’in hakimiyetini kabul ettiler.


II.GÖKTÜRK DEVLETİ (KUTLUK DEVLETİ)
682 yılında Kutluk bilge Kağan tarafından Ötüken’de kuruldu. Kutluk Kağan’ın diğer ismi İlteriş Kağan’dır. İlteriş, devleti derleyen ve toparlayan demektir.
İlteriş Kağan 47 kez Çin Seddi’ni aştı. Bunun sebebi:
1-Çin’de yaşayan esir Türkleri kurtarıp nüfusunu çoğaltmak
2-Çin’den ganimet elde etmek
Göktürk Kitabeleri II. Göktürk Devleti’nin kağanı, Bilge Kağan, kardeşi Kültigin Kağan ve baş danışman (aygucı) Tonyukuk adına dikilmiştir.
Bu kitabeler Türk edebiyatının ilk yazılı örnekleridir.


UYGURLAR
745 yılında Kutluk Bilge Kül Kadir Han tarafından Ordubalık (Karabalgasun) şehrinde kuruldu.
Çinliler Göktürklere yaptıklarını Uygurlara yapmadılar. Uygurlara farklı bir taktik denediler. Bu da Budizm’in Uygurlar arasında yayılmasıydı. Budizm et yemeyi ve canlı öldürmeyi yasaklıyordu. Böylece Türkler et yemediler ve savşçı özelliklerini kaybettiler. Ayrıca Budizm sebebiyle mabetler yapmaya başladılar ve yerleşik hayata geçtiler.
Uygurların Türk tarihindeki önemi ilk kez yerleşik hayata geçen Türk devleti olmalarıdır.
Uygurlardan Baga Tarkan ilk kez Türk tarihinde yazılı kanunları çıkarmıştır.
Uygurlar ikiye ayrıldılar:
1-Kansu Uygurları
2-Doğu Türkistan Uygurları (Turfan Uygurları)


UYGURLARIN TARİHTEKİ ÖNEMİ
1-İlk kez Göktanrı dinini bırakarak Budizm’e geçen Türk topluluğudur.
2-İlk kez yerleşik hayata geçen Türk topluluğudur.
3-Uygurlar okuma yazma bilmeyen Moğolların devlet memuru oldular ve Moğolların Türkleşmesinde büyük rol oynadılar. Moğolların resmi dili Uygurca oldu.